Przed rozpoczęciem dializoterapii, konieczne jest wykonanie dostępu naczyniowego. Dostęp naczyniowy pozwala na przetaczanie z dużą prędkością, znacznych objętości krwi, do i z maszyny dializacyjnej, dzięki czemu toksyny, szkodliwe produkty przemiany materii i nagromadzone płyny mogą zostać usunięte z organizmu.
Każda z metod wytwarzania dostępu naczyniowego jest metodą inwazyjną. Na ciele człowieka znajduje się ograniczona liczba miejsc, gdzie można wykonać dostęp naczyniowy – ramiona, nogi, szyja i klatka piersiowa.
Przetoka tętniczo-żylna i proteza naczyniowa stanowią stały dostęp naczyniowy, ponieważ znajdują się pod skórą i mogą być wykorzystywane przez wiele lat. Gdy pacjent znajdzie się w zaawansowanym stadium przewlekłej choroby nerek należy podjąć decyzję o rodzaju dostępu naczyniowego. Dostęp naczyniowy należy wykonać odpowiednio wcześnie, aby umożliwić jego całkowite wygojenie.
W celu wykonania dializy w trybie pilnym można zastosować cewnik założony do jednej z żył centralnych.
Cewnik taki używa się do czasu całkowitego wygojenia przetoki tętniczo-żylnej. Cewnik w żyle centralnej można stosować także na stałe w przypadku pacjentów, u których nie można wykonać przetoki tętniczo-żylnej – jednak rozwiązanie to stosuje się w ostateczności.
Przetokę tętniczo-żylną wytwarza się poprzez bezpośrednie połączenie tętnicy i żyły pacjenta – zwykle na przedramieniu. Gdy krew pod dużym ciśnieniem przepływa z tętnicy do żyły, żyła zwiększa swój przekrój a jej ściana pogrubia się. Ćwiczenia wykonywane przez pacjentów (np. ściskanie gumowej piłki) przyspieszają dojrzewanie przetoki. Proces ten trwa zazwyczaj od 6 tygodni do 4 miesięcy, a prawidłowo wykonana przetoka może zapewnić dobry przepływ krwi przez wiele lat.
Nefrolodzy uważają przetokę tętniczo-żylną za najlepszy rodzaj dostępu naczyniowego. Badania wykazały, że pacjenci z przetoką mają najmniej powikłań, takich jak infekcje i zakrzepy, w porównaniu do innych rodzajów dostępu naczyniowego.1
U niektórych pacjentów nie ma możliwości wykonania przetoki z uwagi na stan tętnic lub żył, bądź inne przyczyny natury zdrowotnej. Omów ze swoim nefrologiem możliwości wykonania dostępu naczyniowego, ze szczególnym uwzględnieniem przetoki tętniczo-żylnej.
Proteza naczyniowa, podobnie jak przetoka tętniczo-żylna, stanowi podskórne połączenie tętnicy i żyły, jednak w przypadku protezy, żyłę i tętnicę łączy sztuczne naczynie. Jest to miękka rurka wykonana z tworzywa typu Gore-Tex lub teflonu, która ma ok. 1,25 cm średnicy. Możliwe jest także wszczepienie ludzkiego lub zwierzęcego naczynia krwionośnego jako protezy naczyniowej łączącej żyłę i tętnicę. Protezę umieszcza się zwykle na kończynie górnej, ale można ją umieścić także w okolicy uda.
Protezy naczyniowe w przeciwieństwie do przetok wytworzonych z naczyń własnych pacjenta nie wymagają dojrzewania. W większości przypadków, korzystanie z przetoki z protezą naczyniową można rozpocząć po upływie 2 do 6 tygodni od jej założenia. Ponieważ protezę wytwarza się z materiałów obcych organizmowi pacjenta, częściej występują infekcje i zakrzepy. Proteza naczyniowa jest mniej wytrzymała i może wymagać wymiany lub naprawy po upływie roku.
Dbałość o przetokę lub protezę naczyniową zapewnia jej poprawne funkcjonowanie. Istnieje kilka sposobów zapobiegania infekcjom, zakrzepom i uszkodzeniom dostępu naczyniowego.
Utrzymuj miejsce dostępu w czystości i nie dopuszczaj do jakichkolwiek jego urazów. Obserwuj dostęp naczyniowy pod kątem infekcji, w tym bólu, wrażliwości na dotyk, obrzęku lub zaczerwienienia. Zwracaj uwagę na gorączkę lub objawy grypopodobne. Szybko wykryta infekcja umożliwia zastosowanie skutecznej antybiotykoterapii.
Opiekujący się Tobą specjaliści nauczą Cię, jak umyć i przygotować dostęp naczyniowy do dializy.
Chroń dostęp naczyniowy przed jakimkolwiek uciskiem lub urazem:
Naucz się rozpoznawać uczucie „mruczenia” krwi przepływającej przez dostęp naczyniowy i sprawdzaj je kilka razy dziennie. Niezwłocznie skontaktuj się z opiekującymi się Tobą specjalistami, jeśli poczujesz zmianę przepływu krwi lub jego zatrzymanie. Może to oznaczać zakrzep. Większość zakrzepów można usunąć, pod warunkiem podjęcia szybkich działań.
Naucz się rozpoznawać w stetoskopie szum krwi przepływającej przez dostęp naczyniowy. Jeżeli dźwięk ten przechodzi w wyższe tony, jak gwizdanie, może to wskazywać na zwężenie naczyń krwionośnych (tzw. stenoza), które może spowolnić lub zahamować przepływ krwi przez dostęp naczyniowy. Jeżeli nie słychać szumu przepływającej krwi lub słychać tylko puls, może to być oznaką obecności zakrzepu w dostępie naczyniowym. Jeżeli zauważysz jakiekolwiek zmiany w obrębie dostępu naczyniowego, skontaktuj się z opiekującymi się Tobą specjalistami.
Aby zapobiec uszkodzeniom dostępu naczyniowego, zwróć uwagę na miejsca wkłuć igieł dializacyjnych w trakcie dializy. Igła tętnicza i żylna powinny znajdować się w odległości co najmniej 5 cm od siebie i od blizn po zabiegu chirurgicznym. Miejsca nowych wkłuć igieł powinny znajdować się w odległości co najmniej 6 mm od miejsc poprzednich wkłuć. Miejsca wkłuć powinny goić się przez ok. 2 tygodnie, aby zapewnić prawidłowe funkcjonowanie dostępu naczyniowego.
Wiele osób obawia się wkłuwania igieł. W celu zmniejszenia bólu i strachu przed wkłuciem, można stosować kremy znieczulające. Omów ze swoim nefrologiem i opiekującym się Tobą zespołem specjalistów sposoby zmniejszenia bólu i radzenia sobie ze strachem przed nakłuwaniem przetoki.
Po zakończeniu dializy i usunięciu igieł, w celu zahamowania krwawienia, na miejsca wkłuć przykłada się gazik. Pacjent powinien otrzymać instrukcje, jak postępować, aby zahamować krwawienie i zapobiec infekcji.
Cewnik to wąska rurka umieszczana w żyle centralnej, zwykle w obrębie szyi, klatki piersiowej lub pachwiny. Założenie cewnika trwa przeważnie nie więcej niż pół godziny. Cewnik zakończony jest dwoma portami: jednym z nich krew pobierana jest z organizmu (port tętniczy), a drugim odprowadzana z powrotem (port żylny).
Cewniki mogą być wykorzystane do dializowania bezpośrednio po ich założeniu. Stosuje się je w sytuacjach, kiedy trzeba rozpocząć dializę, zanim przetoka na naczyniach własnych lub z użyciem protezy naczyniowej osiągnie stan umożliwiający ich nakłuwanie.
Niektórzy pacjenci używają cewników na stałe, jednak specjaliści nie zalecają długotrwałego stosowania cewników do hemodializy. Problemy związane ze stosowaniem cewnika obejmują:
Dbałość o cewnik jest warunkiem skutecznej ochrony przed infekcjami i prawidłowego jego funkcjonowania.
Ujście cewnika powinno być zawsze czyste i suche, co oznacza, że należy unikać pływania, prysznica i zanurzania się w wodzie. Podczas mycia należy unikać zamoczenia niezagojonego ujścia cewnika. Prysznic dozwolony jest dopiero po całkowitym zagojeniu miejsca założenia cewnika.
Opiekujący się Tobą specjaliści nauczą Cię, jak dbać o cewnik. Należy pamiętać, aby zaciski cewnika były dobrze zamknięte, a zaślepki bezpiecznie zamocowane. Pomoże to obniżyć ryzyko infekcji i zapobiegnie dostępowi powietrza do cewnika. Nauczysz się także regularnie obserwować swoje ciało pod kątem objawów infekcji, np. zaczerwienienia, obrzęku, bólu, wycieku ropnego czy gorączki. Jeżeli podejrzewasz u siebie infekcję, niezwłocznie skontaktuj się z opiekującymi się Tobą specjalistami.
Konieczne jest, aby przed wykonaniem jakichkolwiek czynności pielęgnacyjnych związanych z cewnikiem, opiekujący się Tobą specjaliści umyli ręce i założyli czyste rękawiczki.
Ponieważ cewnik jest umieszczony w Twoim ciele, zachowaj ostrożność i unikaj pociągania i manipulowania cewnikiem lub opatrunkiem ochronnym. Obchodź się delikatnie z miejscem ujścia cewnika podczas ubierania i rozbierania się oraz uważaj, żeby go nie naruszyć. Ostrożnie obchodź się z ostrymi narzędziami.
1. [Clin J Am Soc Nephrol. 2007 Jul;2(4):786-800. Epub 2007 May 30.]
Dział firmy odpowiedzialny za badania kliniczne i doskonalenie metod leczenia.
Więcej informacji